Trước những biến động khó đoán tại các thị trường xuất khẩu chủ lực như Trung Quốc, châu Âu và Mỹ, Việt Nam đang nỗ lực chuyển hướng tìm kiếm và mở rộng thị trường sang khu vực châu Phi – một khu vực được đánh giá là giàu tiềm năng, ít rào cản kỹ thuật và đang có nhu cầu ngày càng tăng đối với nhiều loại hàng hóa Việt Nam.

Châu Phi, thị trường nhiều tiềm năng

Thời gian gần đây, Việt Nam đã liên tiếp thực hiện nhiều hoạt động ngoại giao cấp cao với các nước châu Phi. Đáng chú ý là chuyến thăm chính thức Senegal và Maroc của Chủ tịch Quốc hội Việt Nam Trần Thanh Mẫn cũng như chuyến thăm Côte d’Ivoire và Nam Phi của Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh vừa qua. Các hoạt động ngoại giao đi kèm với thúc đẩy ngoại thương đang mở ra một giai đoạn mới trong quan hệ hợp tác kinh tế, thương mại giữa Việt Nam với khu vực châu Phi. Châu Phi hiện có dân số trên 1,4 tỷ người, được dự báo sẽ vượt 2,5 tỷ người vào năm 2050. Đây là một trong những khu vực có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất thế giới, với tầng lớp trung lưu ngày càng gia tăng. Theo số liệu thống kê, năm 2024, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang châu Phi đạt khoảng 4 tỷ USD và nhập khẩu từ khu vực này khoảng 5,5 tỷ USD. Tuy nhiên, kim ngạch với nhiều quốc gia trong khu vực vẫn còn khiêm tốn. Ví dụ, Senegal, một đối tác quan trọng tại Tây Phi, hiện chỉ chiếm gần 1% trong tổng thương mại hai chiều với châu Phi, cho thấy dư địa hợp tác còn rất lớn. Trong khi đó, các quốc gia châu Phi đang có nhu cầu lớn về các mặt hàng nông sản, lương thực thực phẩm, hàng tiêu dùng thiết yếu, máy móc thiết bị phục vụ sản xuất nông nghiệp, vật liệu xây dựng… – những lĩnh vực mà Việt Nam có thế mạnh. Về phía Việt Nam, Việt Nam là nước xuất khẩu hàng đầu thế giới về gạo, cà phê, hạt tiêu, hạt điều và thủy sản. Năm 2024, xuất siêu nông sản của Việt Nam đạt gần 18 tỷ USD. Gạo Việt Nam đã có mặt tại hơn 150 quốc gia và vùng lãnh thổ. Ngoài ra, ngành công nghiệp chế biến, dệt may, điện tử, hàng gia dụng của Việt Nam cũng phát triển mạnh mẽ, có khả năng cung ứng đa dạng chủng loại hàng hóa với chất lượng ngày càng cao. Các chuyên gia kinh tế nhận định châu Phi là thị trường có sức mua ngày càng lớn, tỷ suất lợi nhuận cao và không đặt ra những rào cản kỹ thuật quá khắt khe như Liên minh châu Âu (EU). Đây là cơ hội lớn cho hàng hóa Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh các thị trường truyền thống đang có nhiều biến động. Tiến sĩ Phan Chí Hiếu, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, nhấn mạnh rằng khi Hiệp định Thương mại Tự do Lục địa châu Phi (AfCFTA) được triển khai đầy đủ, Việt Nam sẽ có cơ hội lớn để đẩy mạnh xuất khẩu vào khu vực này, bởi hàng hóa giữa hai bên có tính bổ sung cao, không cạnh tranh trực tiếp.

Gạo, cà phê, thủy sản... được đánh giá cao

Theo ông Hoàng Đức Nhuận, Tham tán thương mại Việt Nam tại Algeria, các quốc gia Bắc Phi như Algeria, Tunisia có nhu cầu nhập khẩu lớn các mặt hàng nông sản, thủy sản thế mạnh của Việt Nam như cà phê thô, hạt tiêu, hạt điều nhân, cơm dừa, cá tra, ba sa, tôm đông lạnh,... trong khi một số nước Tây Phi như Senegal cần mua nhiều gạo, hạt tiêu, bánh kẹo và sản phẩm ngũ cốc.

Các nước châu Phi có nhu cầu nhập khẩu lớn các mặt hàng nông sản, thủy sản thế mạnh của Việt Nam như cà phê thô, hạt tiêu, hạt điều nhân, cơm dừa, cá tra, ba sa, tôm đông lạnh...

Đáng chú ý, trong khuôn khổ chuyến thăm chính thức Senegal của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn từ ngày 22-24/7/2025, Thứ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Sinh Nhật Tân đã ký Bản ghi nhớ về thương mại gạo với Bộ trưởng Bộ Công thương Senegal Serigne Gueye Diop, theo đó mỗi năm Việt Nam cung cấp cho quốc gia Tây Phi này 100.000 tấn gạo. Việc ký kết MOU về thương mại gạo với Senegal có ý nghĩa quan trọng, nhằm góp phần đảm bảo an ninh lương thực, ổn định thị trường gạo, giảm thiểu tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, các thảm họa thiên nhiên cho Senegal. 🐈Đồng thời, thỏa thuận hợp tác này cũng nhằm tăng cường mối quan hệ kinh tế và thương mại tốt đẹp giữa hai nước; góp phần đa dạng hóa thị trường xuất khẩu gạo; tìm thêm đầu ra cho ngành hàng lúa gạo và người nông dân Việt Nam. Tuy nhiên, theo các chuyên gia để chinh phục thị trường châu Phi không phải là điều dễ dàng. Khoảng cách địa lý xa, chi phí vận chuyển cao, thiếu thông tin thị trường và khung pháp lý còn chưa hoàn chỉnh là những rào cản lớn đối với doanh nghiệp Việt Nam. Thêm vào đó, tình trạng thanh toán quốc tế chưa ổn định, cơ sở hạ tầng logistics còn yếu, và đặc biệt là vấn đề rủi ro chính trị tại một số quốc gia cũng là những yếu tố mà doanh nghiệp cần tính toán kỹ lưỡng. Để hỗ trợ doanh nghiệp, Chính phủ Việt Nam đang thúc đẩy đàm phán và ký kết các hiệp định thương mại, đầu tư, tránh đánh thuế hai lần, bảo hộ đầu tư… nhằm tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho hợp tác song phương. Đồng thời, các đề án hợp tác đã được Bộ Công thương ban hành như “Tăng cường quan hệ thương mại với Liên minh châu Phi giai đoạn 2022–2025”, “Thúc đẩy trao đổi thương mại một số mặt hàng xuất nhập khẩu có thế mạnh giữa Việt Nam với các thị trường trọng ꧙điểm tại châu Phi giai đoạn 2024-2026” hay “Phát triển quan hệ Việt Nam – Trung Đông – Châu Phi” cũng đang đi vào triển khai thực chất. Phía Việt Nam cũng hoan nghênh các đoàn doanh nghiệp châu Phi, đặc biệt là từ Senegal, Maroc, Nigeria... sang Việt Nam tham dự các hội chợ lớn như Vietnam Expo, Vietnam Foodexpo, Viet Nam International Sourcing... nhằm tăng cường giao lưu kinh doanh và tìm kiếm cơ hội hợp tác thực tế. Theo